‘สมัน’ เขาสวยที่สุดในโลก กวางที่เคยมีมากมายแม้ในกรุงเทพ

หากได้รู้นิสัยของ "สมัน" จะไม่แปลกใจเลยที่มันเป็นสัตว์ป่าที่สูญพันธุ์ไปแล้ว โดยเฉพาะเมื่อมันเป็นกวางที่มีเขาสวยมาก มันสวยซะจนได้ชื่่อว่า "กวางเขาสวยที่สุดในโลก" แต่สิ่งหนึ่งที่ทำให้มันสูญพันธุ์อย่างรวดเร็ว เพราะมันไม่สามารถหนีเข้าป่าทึบได้เลย

สมัน หรือ ฉมัน หรือ เนื้อสมัน หรือ กวางเขาสุ่ม (Schomburgk’s deer) ชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Rucervus schomburgki เป็นกวางพื้นเมืองเฉพาะถิ่น พบเพียงแห่งเดียวในโลก ในบริเวณที่ราบลุ่มภาคกลางของประเทศไทยเท่านั้น แน่นอนว่าพวกมันเคยมีอยู่มากมายแม้ในพื้นที่กรุงเทพ แต่ปัจจุบันสมันได้สูญพันธุ์ไปแล้ว คงเหลือเพียงซากเขาที่สวยงาม

สมันมีขนตามลำตัวสีน้ำตาลเข้ม ท้องมีสีอ่อนกว่า ริมฝีปากล่างและด้านล่างของหางเป็นสีขาว มีลักษณะเด่นคือ ตัวผู้จะมีเขาแตกแขนงออกไปมากมายเหมือนกิ่งไม้ แลดูสวยงาม จึงได้ชื่อว่าเป็นกวางที่มีเขาสวยที่สุดในโลก มีกิ่งรับหมาหรือกิ่งเขาที่ยื่นออกไปข้างหน้ายาวกว่ากิ่งรับหมาของกวางชนิดอื่นๆ

สมันมีความยาวลำตัว 180 เซนติเมตร ความยาวหาง 10 เซนติเมตร มีความสูงจากพื้นดินถึงหัวไหล่ 100-110 เซนติเมตร น้ำหนักประมาณ 100-120 กิโลกรัม สมันนั้นวิ่งเร็วประมาณ 100 กิโลเมตร ต่อชั่วโมง

สมันจะอาศัยอยู่ในที่ทุ่งโล่งกว้าง และพวกมันก็ไม่สามารถหลบหนีเข้าป่าทึบได้ เนื่องจากกิ่งก้านของเขาที่สวยงามของมัน จะไปติดพันกับกิ่งไม้ จึงเป็นจุดอ่อนให้ถูกล่าได้อย่างง่ายดาย ในอดีตชาวบ้านจะล่าสมันด้วยการสวมเขาปลอมเป็นตัวผู้เพื่อล่อตัวเมียออกมา จากนั้นจึงใช้ปืนหรือหอกพุ่งยิง

ปัจจุบัน สมันสูญพันธุ์ไปจากโลกแล้ว โดยสมันในธรรมชาติตัวสุดท้ายถูกนายตำรวจคนหนึ่งเมื่อปี 1932 ที่จังหวัดกาญจนบุรี นอกจากนี้สมันตัวสุดท้ายในที่เลี้ยงยังถูกชายขี้เมาตีตายที่วัดแห่งหนึ่งในตำบลมหาชัย จังหวัดสมุทรสาคร เมื่อ 1938

ภาพสมันตัวเป็นๆ ไม่มีเหลือแล้วในประเทศไทย แต่เป็นภาพของสมันไทยที่ถูกส่งไปเลี้ยงที่สวนสัตว์เบอร์ลิน เชื่อกันว่าเป็นภาพถ่ายชุดเดียว (คาดว่ามี 2 ภาพ) ที่เหลืออยู่เท่านั้น สมันตัวนี้เป็นตัวผู้อยู่ที่เบอร์ลินตั้งแต่วันที่ 29 กรกฎาคม 1899 และตายลงไปวันที่ 7 กันยายน 1911 ซึ่งอาจเป็นตัวสุดท้ายในโลก