อาย-อาย ใกล้ชิดกับลิง แต่ไม่เหมือนลิง และไม่ใช่ลิงลม
มีหลายครั้งที่คนเข้าใจผิดว่า อาย-อาย คือลิงลม และมันเป็นสัตว์ที่มีพิษ นั้นเพราะ “ลิงลม” เป็นสัตว์ที่มีพิษ มันเป็นสาเหตุให้คนเสียชีวิตมาหลายครั้ง ซึ่งจนถึงตอนนี้นักวิทยาศาสตร์ยังไม่ทราบถึงสาเหตุที่แท้จริงของการมีพิษนี้ แต่พิษนี้ใช้ประโยชน์ได้ในการล่าเหยื่อ หรืออาจจะใช้ประโยชน์ในการกำจัดปรสิตตามตัว เพราะลิงลมจะไม่มีเห็บหรือหมัดตามตัวเหมือนสัตว์ในอันดับไพรเมตจำพวกอื่น
ส่วน อาย-อาย “ไม่มีพิษ” มันเหมือนญาติๆ ในสายพันธุ์มัน มันมีความใกล้ชิดกับสัตว์ตระกูลลิง แต่มันกลับไม่มีส่วนใดเหมือนพวกลิงแม้แต่นิดเดียว โดย อาย-อาย ถือเป็นตัวอย่างของการวิวัฒนาการอันหลากหลายของสัตว์ประเภทลิง ที่ปรับตัวให้แตกต่าง เมื่ออยู่บนเกาะมาดากัสการ์ พวกมันยังมีพฤติกรรมที่แตกต่างออกไปอย่างสิ้นเชิง
1. อาย-อาย มีรูปลักษณ์ที่แปลกประหลาด
เช่นเดียวกับลีเมอร์ชนิดอื่นๆ มันเป็นสัตว์ประเภทเดียวกับลิงและมนุษย์ แต่รูปร่างของมันคล้ายกับแรคคูนกับหนู โดยมีขนาดตั้งแต่ 30 – 40 ซ.ม. น้ำหนักเฉลี่ย 2.3-2.7 กิโลกรัม มีหางยาวเป็นพวง 45-55 ซ.ม. และมีดวงตากลมโตขนาดใหญ่ทำให้มันดูน่ากลัว เมื่อเทียบกับตัวของมัน นอกจากนี้มันยังเป็นสัตว์ประเภทลิงที่ออกหากินตอนกลางคืนที่มีขนาดใหญ่ที่สุดด้วย
2. มีหูใหญ่
คุณสมบัติที่โดดเด่นที่สุดของ อาย-อาย ก็คือหูที่มีรูปร่างแบบสามเหลี่ยมขนาดใหญ่ หูของมันสามารถรับเสียงได้ดีมาก พวกมันมีประสาทการได้ยินที่ดีมาก ทำให้มันได้ยินแม้กระทั้งเสียงแมลงปีกแข็งที่ซ่อนตัวตามต้นไม้
3. ฟันหน้าของมันจะเติบโตไปเรื่อยๆ
แตกต่างจากพวกลิงชนิดอื่นๆ ฟันหน้าของ อาย-อาย จะเติบต่ออย่างต่อเนื่องเช่นเดียวกับสัตว์ฟันแทะ เพราะเหตุนี้ทำให้มันเคยถูกจัดอยู่ในหมวดสัตว์ฟันแทะ ฟันที่เติบโตเหล่านี้ช่วยให้การเคี้ยวเปลือกไม้ เมล็ดพืช แมลงต่างๆ
4. มีนิ้วที่ยาวมาก
อาย-อาย มีนิ้วที่ยาวมาก และยังมีกรงเล็บที่แหลมคม นิ้วมันมีความยาวถึง 41% ของแขน เมื่อเดินบนพื้นมันจะยกนิ้ว โดยใช้เล็บช่วยเดิน ทำให้มันดูแปลกประหลาดและเงอะงะ และมันยังมีนิ้วที่ 6 ที่เรียกว่า Pseudothumb บนข้อมือที่ช่วยในการจับและห้อยบนกิ่งไม้ และนิ้วของมันใช้ในการเคาะตามลำต้นของต้นไม้เพื่อหาแมลงได้ด้วย
5. นิ้วกลางที่หมุนได้
ความแปลกประหลาดอีกอย่างของ อาย-อาย คือมีนิ้วกลางที่แหลมยื่นออกมา มันสามารถใช้นิ้วของมันล้วงและแหย่เข้าไปในโพรงของแมลงเพื่อจับออกมากินได้ และยังหมุนบิดไปมาได้อีก
6. ผู้รักษาต้นไม้แห่งมาดากัสการ์
เนื่องจากเกาะมาดากัสการ์ไม่มีนกหัวขวาน อาย-อาย จึงมาแทนที่ มันสามารถใช้นิ้วเคาะไปตามต้นไม้และฟังเสียงเพื่อหาแมลงที่อยู่ในต้นไม้ ก่อนจะขุดไปในเปลือกไม้เพื่อเอาแมลงออกมากินโดยใช้นิ้วเรียวยาวของมัน ทำให้มันช่วยกำจัดแมลงที่มากินต้นไม้ได้เป็นอย่างดี เป็นการดูแลรักษาป่าไม้ไปในตัว
7. พวกมันเป็นสัตว์รักสันโดด
แม้บางครั้งพวกมันชอบรวมกลุ่มกัน แต่สัตว์พวกนี้ค่อนข้างเก็บตัว และมันกระจายตัวกันเพื่อครอบคลุมพื้นที่หาอาหาร ตัวเมียเองก็ถือว่าเป็นขาลุย เพราะหลายครั้งชอบแอบเข้าไปในเขตแดนของตัวอื่นเพื่อแย่งอาหาร ทำให้เกิดการต่อสู้กันบ่อยๆ
8. เคยมีอาย-อาย ยักษ์
เคยมี อาย-อาย ยักษ์ที่มีชื่อว่า Daubentonia robusta ซึ่งเคยอาศัยอยู่บนเกาะมาดากัสการ์เมื่อ 1000 ปีก่อน แต่มันได้สูญพันธ์ไปแล้ว มันมีขนาดใหญ่กว่า อาย-อาย ยุคนี้หลายเท่า มีน้ำหนักมากถึง 11. 3 กิโลกกรัม
9. มันส่งเสียงแปลกประหลาด
เสียงของพวกมันค่อนข้างแปลกประหลาด ยิ่งตอนมันต่อสู้หรือแย่งอาหารกันจะยิ่งเสียดัง ทำให้คนมักคิดว่ามันคือผีในป่า เป็นหนึ่งในต้นเหตุที่ทำให้คนกลัวพวกมัน
10. บางคนคิดว่าอาย-อาย คือโชคร้ายมาให้
ชนพื้นเมืองเชื่อว่า อาย-อาย นั้นนำโชคร้ายมาให้ มีความเชื่อและข้อห้ามเกี่ยวกับ อาย-อาย เป็นจำนวนมาก ซึ่งเรียกว่า ฟาดี้ เช่น หากใครถูกอาย-อาย ใช้นิ้วที่แหลมยาวนั้นชี้ก็จะถึงแก่ความตายในไม่ช้า และหากพบ อาย-อาย ใกล้หมู่บ้าน ก็เป็นลางบอกเหตุว่าจะมีคนตายในหมู่บ้าน หรือถ้าได้สัมผัสเนื้อตัวอาย-อาย ก็จะถึงแก่ความตายในเวลา 1 ปี
สิ่งนี้เป็นต้นเหตุสำคัญที่ทำให้พวกมันต้องถูกฆ่า “มันไม่เคยแสดงความก้าวร้าวกับมนุษย์เลย ซึ่งน่าเศร้าที่พวกมันต้องมาพบจุดจบแบบนี้”- Megan McGrath กล่าว การสร้างความเข้าใจที่ถูกต้องกับท้องถิ่นจะช่วยให้พวกมันรอดตายจากความเชื่อที่ผิดนี้ได้
