ปลากระเบนราหูคืออะไร?
ปลากระเบนราหูน้ำจืด เริ่มแรกมีวิทยาศาสตร์ว่า ฮิมันทูรา ฟลูวิอาทิลิส (Himantura fluviatilis) ซึ่งในอดีตเข้าใจกันว่าเป็นปลากระเบนน้ำจืด ที่อาศัยอยู่ในแม่น้ำสายใหญ่และทะเลสาบในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ต่อมาได้มีการศึกษาปลากระเบนเหล่านี้มากขึ้น จึงสามารถลงรายละเอียด จนได้ชื่อว่า “ปลากระเบนราหูน้ำจืด” และอนุกรมวิธาน ในปี พ.ศ. 2533 (1990) โดย ศ.ดร.สุภาพ มงคลประสิทธิ์ ขณะดำรงตำแหน่งคณบดีคณะประมง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และ ดร.ไทสัน โรเบิร์ตส์ แห่งสถาบันกองทุนสัตว์ป่าโลก และได้รับชื่อวิทยาศาสตร์ว่า ฮิมันทูรา เจ้าพระยา (Himantura chaophraya) ตามชื่อบริเวณที่พบตัวอย่างแรก ซึ่งได้มาจากแม่น้ำเจ้าพระยา
แต่! ต่อมามีเปลี่ยนชื่อวิทยาศาสตร์เป็น ฮิมันทูรา โพลิเลพิส (Himantura polylepis) แต่ข้อมูลบางแห่งก็ระบุว่า ฮิมันทูรา โพลิเลพิส อาจไม่ใช่ชนิดเดียวกับ ฮิมันทูรา เจ้าพระยา …แต่! ยังไงก็ขอยืดเอา ฮิมันทูรา โพลิเลพิส (Himantura polylepis) เป็นปลากระเบนราหูน้ำจืดที่พบในไทย
ทั้งนี้ปลากระเบนราหูน้ำจืด เป็นปลากระเบนที่ใหญ่เป็นอันดับ 2 ของโลก รองจากปลากระเบนแมนตา (Manta spp.) ที่พบได้ในทะเล เป็นปลากระเบนที่กว้างประมาณ 2.5-3 เมตร หรือมากกว่านั้น หากวัดตั้งแต่ปลายหัวจรดปลายหางที่บันทึกไว้ได้คือ 5 เมตร จึงเป็นหนึ่งในสิบปลาน้ำจืดที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก
งานวิจัยในประเทศไทย
ที่ผ่านมาทีมนักวิจัย ได้มีการค้นหาครั้งใหญ่ในบริเวณแม่น้ำแม่กลองของประเทศไทย เพื่อค้นหาหนึ่งในปลานํ้าจืดที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก โดยปลากระเบนนํ้าจืดตัวนี้ได้จับและปล่อยในบริเวณที่มีความลึกประมาณ 20 เมตร ในแม่น้ำแม่กลอง อำเภออัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม ห่างจากกรุงเทพประมาณ 1 ชั่วโมง
ดร.นันทริกา ชันซื่อ ผู้เชี่ยวชาญด้านปลากระเบนจากมหาวิทยาลัยจุฬาลงกรณ์ ได้ช่วยจับและวัดขนาดปลา โดยปลาตัวนี้ เธอเรียกมันว่า “บิ๊กวัน” ปลากระเบนตัวนี้มีความกว้าง 2.4 เมตร และยาว 4.3 เมตร มีน้ำหนักอยู่ที่ 318 – 360 กิโลกรัม
ทั้งนี้ทางทีมวิจัย ไม่สามารถระบุน้ำหนักที่แท้จริงได้ เพราะขนาดที่ใหญ่ของมัน จึงเป็นไปได้ยากที่จะชั่งน้ำหนักโดยไม่ทำให้ปลาบาดเจ็บ …“แน่นอนว่านี่เป็นปลาขนาดใหญ่มาก แม้จะเทียบกับปลากระเบนน้ำจืดขนาดใหญ่อื่นๆ และแน่นอนว่ามันติดอันดับหนึ่งในปลานํ้าจืดขนาดใหญ่ที่สุดของโลก” ดร. เซบ โฮแกน (dr.Zeb Hogan) กล่าว
ความจริงแล้วปลาตัวนี้เคยถูกจับได้ในช่วงปี พ.ศ. 2552 (2009) และได้ติดชิปติดตามเอาไว้ ซึ่งเป็นโครงการที่ ดร. โฮแกน ร่วมมือกับ ดร.นันทริกา
หลังจากนำปลามาอยู่บริเวณน้ำตื้น ดร.นันทริกา ได้ทำการอัลตราซาวนด์ ซึ่งเผยให้เห็นว่ามันกำลังตั้งท้องโดยมีตัวอ่อนสองตัว จากบันทึกแสดงให้เห็นว่ามันเคยตั้งท้องตอนที่ถูกจับในปี พ.ศ. 2552 (2009) “ดูเหมือนว่าพื้นที่บริเวณนี้เป็นเขตอนุบาลของพวกมัน” และดูเหมือนหางของปลาตัวนี้จะสั้นกว่าปกติ อาจจะเพราะอุบัติเหตุ และตามตัวยังมีรอยกัดที่น่าจะมาจากปลากระเบนตัวอื่น
บันทึกการจับปลายักษ์
ดร. โฮแกน ได้เก็บบันทึกขนาดของปลาน้ำจืดที่จับได้ในโคงรการ “Mega Fish” ของเค้า ซึ่งเป็นโครงการศึกษาปลาน้ำจืดขนาดใหญ่ โดยก่อนหน้านี้ปลาขนาดใหญ่สุดของ ดร. โฮแกน คือปลาบึกยักษ์แม่น้ำโขง ที่มีน้ำหนักถึง 314 กิโลกรัม และปลากระเบนน้ำจืดใหญ่สุดที่เคยบันทึกไว้คือ 180 กิโลกรัม
และยังมีรายงานที่ยังไม่ได้รับการยืนยันว่าอาจจะมีบางตัว ที่มีขนาดใหญ่ถึง 500 – 600 กิโลกรัม …และปลากระเบนตัวนี้ ก็เป็นตัวที่เจ็ดที่ถูกจับมาโดย ดร. โฮแกน และ ดร.นันทริกา ตลอดระยะเวลาโครงการ 10 ปี ของพวกเขา
ทัวร์ตกปลายักษ์?
สัตว์ชนิดนี้ยากที่จะหามันเจอ และยิ่งยากที่จะจับแบบเป็นๆ โดยที่บาดเจ็บน้อยที่สุด ด้วยเหตุนี้นักวิจัยได้ร่วมมือกับ “Fishsiam” หน่วยงานที่นำเสนอทัวร์ตกปลาแบบจับและปล่อยให้นักท่องเที่ยว และยังเป็นกลุ่มคนที่มีประสบการณ์ในการจับกระเบนยักษ์ได้อย่างปลอดภัย
โดยทาง Fishsiam ได้วัดขนาดปลากระเบนที่พวกเค้าจับ และยังได้ติดป้ายติดตามและไมโครชิฟ ซึ่งทาง ดร. โฮแกน และ ดร.นันทริกา ได้ใช้มันในการตรวจวัดการเติบโตและการเคลื่อนไหวของปลาเหล่านี้ ทาง Fishsiam ยังได้ใช้กรงและตาข่ายแบบพิเศษที่ทำให้ปลาอยู่ในน้ำและลดความเครียดในระหว่างการศึกษา
เงี่ยงพิษของปลากระเบนราหูน้ำจืด
ปลากระเบนราหูมีเงี่ยงแหลมที่โคนหาง 2 ชิ้น ซึ่งในปลาขนาดใหญ่อาจยาว 8 – 10 นิ้ว เมื่อหักไปแล้วจะสามารถงอกขึ้นใหม่ได้ ในเงี่ยงจะมีสารที่มีลักษณะคล้ายเมือกลื่น มีสภาพเป็นโปรตีนมีฤทธิ์ในการทำลายเนื้อเยื่อ สำหรับปลาขนาดใหญ่ พิษนี้จะมีความรุนแรงเทียบเท่าพิษของงูกะปะ ซึ่งอาจทำให้เสียชีวิตได้เมื่อถูกแทง …โดยปกติแล้วมันจะใช้เงี่ยงในการป้องกันตัว แต่ว่าน้อยครั้งที่จะมีคนบาดเจ็บเพราะเงี่ยง
ภัยคุกคามต่อสายพันธุ์
ปลากระเบนราหูน้ำจืด จัดอยู่ในรายชื่อสัตว์ใกล้สูญพันธุ์ โดยองค์กรระหว่างประเทศเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติ และปลาพวกนี้ได้ลดจำนวนลงอย่างรวดเร็ว เมื่อไม่มีกฏหมายนานาชาติคุ้มครองพวกมัน”
ปลายักษ์ชนิดอื่นในแถบนี้ รวมถึงปลาบึกยักษ์แม่น้ำโขง ก็อยู่ในสถานะแย่เหมือนกัน เพราะมันง่ายที่จะถูกจับโดยชาวประมง ปลากระเบนน้ำจืดยักษ์นั้นมีขนาดใหญ่และแข็งแรง มันสามารถพังอุปกรณ์จับปลา ที่ไม่ได้ออกแบบมาเพื่อจับพวกมัน และมันเองก็ไม่ได้เป็นอาหารที่คนชอบกิน ทำให้มันไม่ใช่ปลาที่ต้องการของตลาด …พวกมันจึงมักถูกจับโดยบังเอิญ
แต่ภัยคุกคามที่แท้จริงของมันนั้นคือมลพิษ คราบน้ำมัน และเขื่อนที่ทำให้การใช้ชีวิตพวกมันต้องเปลี่ยนไป อย่างไรก็ตามหากมองในแง่ดี ปลากระเบนที่พบเจอในครั้งนี้ มันตั้งท้องอีกครั้ง ซึ่งเป็นข่าวดีสำหรับสายพันธุ์ของพวกมันมาก และยังเป็นการพิสูจน์ว่าปลาขนาดใหญ่ชนิดนี้ สามารถมีชีวิตรอดจากการจับและปล่อยได้
สุดท้าย! จนถึงตอนนี้มีปลากระเบนยักษ์ถูกจับได้ในไทยอีกหลายตัว และบางตัวมีน้ำหนักที่มากกว่าที่จับได้ และเป็นที่น่าเสียดายที่บางปี มีปลากระเบนราหูตายจำนวนมาก เนื่องจากน้ำเสีย ด้วยเหตุนี้ปลากระเบนน้ำจืดชนิดนี้จึงใกล้สูญพันธุ์เข้าไปทุกที แต่ก็ยังหลังลึกๆ ว่ามันจะกลับมามีจำนวนมากอีกครั้งหากเราช่วยกัน
