ฉลามปากเป็ดจีน (Psephurus gladius) มีชื่อเล่นว่า “แพนด้าแห่งแยงซี” เป็นหนึ่งในปลาน้ำจืดที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของโลก ตามรายงานตัวโตเต็มวัยจะยาวได้ถึง 7 เมตร และหนัก 450 กิโลกรัม ซึ่งในบรรดาปลาน้ำจืดมีเพียงไม่กี่ชนิดเท่านั้นที่สามารถเติบโตได้ใหญ่ขนาดนี้
“ฉลามปากเป็ดจีน” จะใช้จมูกที่มีความยาวเพื่อตรวจจับเหยื่อ เป็นสายพันธุ์ปลาโบราณที่รอดชีวิตจากการสูญพันธุ์ครั้งใหญ่ที่คร่าชีวิตไดโนเสาร์และสัตว์เลื้อยคลานทางทะเลขนาดใหญ่มาได้ จากนั้นก็ลงหลักปักฐานอยู่ในแม่น้ำแยงซีมาตลอด
ปลาใหญ่ในแม่น้ำที่มีเขื่อนใหญ่ที่สุดในโลก
ฉลามปากเป็ดจีน ถือเป็นปลาเฉพาะถิ่นที่พบได้ในแม่น้ำแยงซี ซึ่งแม่น้ำที่ยาวเป็นอันดับ 3 ของโลก แม่น้ำแห่งนี้เคยเป็นบ้านของปลาน้ำจืดหายากมากกว่า 300 ชนิด จนเมื่อปี พ.ศ. 2519 (1976) ความอุดมสมบูรณ์ของแม่น้ำก็ต้องพังทลาย เขื่อนขนาดใหญ่ได้ขัดขวางไม่ให้ปลาหลายชนิด รวมทั้งฉลามปากเป็ดจีน ว่ายผ่านตลอดความยาวของแม่น้ำได้อย่างอิสระ
จำนวนเรือที่เพิ่มขึ้นตามการเติบโตของเศรษฐกิจ ปลาขนาดใหญ่ถูกเรือชน ถูกใบพัดสับ มลพิษมากขึ้น และจำนวนเขื่อนก็มากขึ้นเช่นกัน สุดท้ายปลาใหญ่อย่างฉลามปากเป็ดจีน นอกจากจะไม่สามารถเดินทางไปให้ถึงแหล่งเพาะพันธุ์แล้ว มันยังต้องขาดอาหารอีกด้วย …และกว่ามนุษย์จะรู้ตัวก็สายเกินไปแล้ว
บันทึกการพบและจับปลาฉลามปากเป็ดจีนในช่วงหลายสิบปี
บันทึกการพบฉลามปากเป็ดจีนครั้งล่าสุดเกิดขึ้นใน ปี พ.ศ. 2545 / 2546 และ 2550 โดยปลาที่พบทั้งหมดถูกจับได้ และพวกมันก็มีชีวิตอยู่ได้ไม่นาน
ในปี พ.ศ. 2545 ฉลามปากเป็ดจีน ขนาด 3.3 เมตร หนัก 130 กิโลกรัม ถูกจับได้ในแม่น้ำที่ไหลผ่านเมืองหนานจิง มณฑลเจียงซู ชาวประมงได้ลากปลาที่ได้รับบาดเจ็บมาใกล้ฝั่ง หลังจากนั้นผู้เชี่ยวชาญด้านปลาสเตอร์เจียนจากหวู่ฮั่น ก็เดินทางมาตรวจสอบ พวกเขารีบตัดอวน ประถมพยาบาลปลา และรีบนำปลากลับไปยังศูนย์เพาะพันธุ์ปลาสเตอร์เจียนด้วย “รถพยาบาลปลา” ที่ออกแบบมาเพื่อขนย้ายปลาหายากเหล่านี้ …ซึ่งพวกเขาก็สามารถย้ายปลาไปยังบ่อของศูนย์ได้อย่างปลอดภัย
แต่หลังจากที่ผู้เชี่ยวชาญได้พยายามให้อาหารกับปลาตัวดังกล่าว แต่ดูมันจะไม่ได้ดีขึ้นเลย จน 30 วันต่อมา ฉลามปากเป็ดจีน ขนาด 3.3 เมตร ก็ตายลง …มันเป็นปลาที่ถูกเข้าใจว่า เป็นตัวเต็มวัยตัวแรกในรอบ 20 ปี ที่ถูกพบในขณะที่ยังมีชีวิต ด้วยเหตุนี้สื่อหลายแหล่งจึงให้ความสนใจ จนกลายเป็นที่รู้จักกันว่า เป็นฉลามปากเป็ดจีนตัวสุดท้ายของโลก …แต่จริงๆ แล้วยังมีอีกตัว ซึ่งอยู่ในโครงการเพาะพันธุ์
ในปี พ.ศ. 2546 มีการจับฉลามปากเป็ดจีนขนาด 3.5 เมตร ได้ในอ่างเก็บน้ำในมณฑลเสฉวน ซึ่งรอบนี้ทีมงานได้รับบทเรียนจากตัวก่อนมาแล้ว พวกเขาจึงเลือกที่จะติดแท็กติดตามขนาดเล็กแทนที่จะจับไปไว้ที่ศูนย์เพาะพันธุ์ จากนั้นจึงปล่อยไปอย่างรวดเร็ว แต่สัญญาณแท็กก็อยู่ได้นานก็หายไป …จึงไม่ทราบว่าปลาตัวนี้อยู่หรือตายไปแล้ว
ในปี พ.ศ. 2547 ฉลามปากเป็ดจีน ตัวเต็มวัยซึ่งอยู่ในโครงการเพาะพันธุ์ ก็ได้ตายไปก่อนที่โครงการจะประสบความสำเร็จ
ในปี พ.ศ. 2550 ชาวประมงในมณฑลหูเป่ย ได้จับฉลามปากเป็ดจีนขนาด 3.6 เมตร หนักประมาณ 250 กิโลกรัมได้ และได้นำปลาขึ้นฝั่งอย่างผิดกฎหมาย ซึ่งคนที่จับปลาได้ก็ได้หลบหนีและทิ้งปลาเอาไว้ ชาวบ้านที่เห็นเหตุการณ์รีบแจ้งศูนย์เพาะพันธุ์ปลาแม่น้ำแยงซี ซึ่งพวกเขาก็มาอย่างรวดเร็ว
น่าเสียดายที่ไม่สามารถช่วยชีวิตปลาที่ได้รับปลาเจ็บจากการขึ้นมาบนฝั่ง และยังมีเบ็ดถึง 6 ตัวติดอยู่ที่ปาก …และนี่คือการตายของฉลามปากเป็ดจีนตัวสุดท้าย แม้จะไม่มีภาพหลักฐานที่ระบุถึงปลาตัวนี้อย่างชัดเจนก็ตาม
ห้ามทำประมงในแม่น้ำแยงซี 10 ปี
ในตอนนี้ไม่เพียงแค่ฉลามปากเป็ดจีนจะสูญพันธุ์ไปแล้ว ความจริงในแม่น้ำแยงซีอาจจะแทบไม่เหลือปลาขนาดใหญ่แล้วก็ได้ เพราะตลอดหลายปีแม่น้ำสายนี้เสื่อมโทรมลงไปมาก มันมากซะจนในปี พ.ศ. 2564 จีนได้ผ่านกฎหมายปกป้องแม่น้ำแยงซี โดยกฎหมายมีผลบังคับใช้ตั้งแต่ วันที่ 1 มีนาคม พ.ศ. 2564 ..มันเป็นกฎหมายห้ามทำการประมง 10 ปี!
กฎหมายนี้จะครอบคุมพื้นที่ 1.8 ล้าน ตร.กม. ครอบคลุมพื้นที่ 332 แห่งของแม่น้ำแยงซี และนอกจากการห้ามจับปลาแล้ว ยังจำกัดการขุดทรายและห้ามมีการผลิตสารเคมีตลอดความยาวของแม่น้ำอีกด้วย …ถึงแม้แนวทางอนุรักษ์จะสายเกินไปหน่อย แต่ก็ยังดีกว่าไม่ได้ทำอะไรเลย
