เมื่อบอกว่า ปลานิลเป็นปลาต่างถิ่นที่มีระดับหายนะสูงสุด! ในบรรดาปลาต่างถิ่นที่เข้ามาในไทย ผมเชื่อว่าจะต้องมีคนครึ่งนึงบอกว่า “ไม่ใช่เหอ” กับอีกครึ่ง “เห็นด้วย” …. ซึ่งก็ไม่แปลกที่มีคนกว่าครึ่งจะไม่ชอบใจที่บอกว่าปลานิลคือปลาต่างถิ่นอันตราย สาเหตุง่ายๆ คือ ปลานิลเป็นปลาเศรษฐกิจอันดับหนึ่งของไทย
อีกเหตุผลหนึ่งก็คือ เมื่อสูบน้ำเข้าบ่อ แล้วได้ลูกปลาหรือไข่ปลานิลติดมาด้วย พอจะจับปลาไปขาย ก็ยังดีที่ได้ปลานิลเป็นของแถม เพราะยังไงก็ยังมีราคาอยู่บ้าง! ซึ่งที่บ้านต่างจังหวัดผมก็ทำ อย่างบางปีจะสูบน้ำจากคลองเข้าบ่อแบบไม่ป้องกันอะไร จากนั้นก็รอสักเดือนก็จะเริ่มเห็นลูกปลานิล แรกๆ ก็ไปช้อนแหนมาเลี้ยง โตมาหน่อยก็อาหารเม็ดเล็กๆ น้อยๆ ผ่านไปอีกปี ก็จับปลานิลขายได้แบบต้องซื้อลูกปลามาจากที่อื่นเลยด้วยซ้ำ เรียกว่ากำไร! แต่น่าแปลกที่คลองแถวบ้านไม่มีปลาซัคเกอร์
แม้ว่าเงินที่ได้จากนิลที่หลงเข้ามา อาจทำให้คุณยิ่มได้ แต่หากลองคิดดูซะหน่อย! ในธรรมชาติ เราได้สูญเสียปลาท้องถิ่นไปจนหมดแล้ว ไม่ต้องไปยกตัวอย่างไกลๆ เลย ผมจำได้ว่า บ่อติดคลองขนาด 8 ไร่ ลึก 3 เมตร ที่แปดริ้ว มันเป็นบ่อที่ผมมักจะมานั่งตกปลาตั้งแต่เด็กๆ ตอนนั้นผมตกได้สารพัดปลาเลย นั่งมองทุ่นอยู่ริมบ่อ มีปลาเข็ม ปลาซิวหลายชนิดว่ายไปว่ายมา
ปลาที่ตกได้ก็พวก ปลาสลาดได้บ่อยหน่อย ปลาตะเพียน บางทีปลาช่อนไม่ดูตาม้าตาเรือ ก็เข้ามาฉวยแมลงแกลบที่ใช้เป็นเหยื่อ ปลาอีกชนิดที่ได้บ่อยก็พวกปลาแขยงสองสามชนิด แน่นอนว่ามีปลานิลด้วย แต่! ในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา! เมื่อสูบน้ำเข้ามา สิ่งที่ได้มามีเพียงสิ่งเดียวคือ ปลานิล!
ส่วน ปลาซิว ปลาเข็มสังเกตุเห็นด้วยตาได้ยากมาก ในขณะที่ ปลาช่อน ปลาหมอ ถือว่าเป็นปลาที่สามารถมาเองได้ ซึ่งแม้แต่ปลาหมอ ก็มีน้อยในบ่อที่สูบน้ำเข้ามา ปลาตะเพียน ปลาสลาด ปลากระดี่ ที่เคยมีมากในเขตนี้ก็หายหัวไปหมด … สรุปคือ ปลานิลมากขึ้น แต่ก็เสียปลาอื่นไปหมดเช่นกัน แค่เพราะมันมีราคา จนไม่เต็มใจที่จะยอมรับว่า ปลานิลคือปลาต่างถิ่นที่มีระดับหายนะสูงสุด!
ตอนนี้เจอปลานิลได้ที่ไหนบ้าง?
เจอที่ไหนไม่ได้บ้างน่าจะบอกได้ง่ายกว่า ในทะเลในน้ำกร่อยที่เค็มเกินไป คือที่ๆ ไม่มีปลานิล ในประเทศไทย แทบทุกแหล่งน้ำจืดมีปลานิลอาศัยอยู่ แม้แต่บนดอย ลำธารน้ำไหลก็เริ่มมีปลานิลออกมาให้เห็นแล้ว แน่นอนว่าพวกมันจะมีมากขึ้น! และปลานิลก็ยึดคลองห้างสรรพสินค้า ตลาดทั่วไทย
เราทำยังไงกับปลานิลได้บ้าง?
ถ้าหากถามว่าจะแก้ปัญหายังไง? ผมขอมองในมุมของความเป็นจริง คำตอบที่ได้คือ ไม่น่าจะทำอะไรได้แล้ว! นั้นเพราะปลานิลได้กลายเป็นปลาที่มีจำนวนมากเป็นอันดับหนึ่งในไทย ไม่ว่าจะในแหล่งน้ำธรรมชาติ หรือไม่บ่อเลี้ยง มันยึดครองไปได้ทั้งหมดแล้ว …สิ่งที่ทำได้คงต้องมองโลกในแง่ดี ยอมรับมัน และใช้ประโยชน์จากปลาชนิดนี้
หลายคนอาจคิดว่า ทำไมเราไม่ปล่อยปลาท้องถิ่นลงไปเพิ่มล่ะ! ไม่ได้ผลครับ นั้นเพราะปลาท้องถิ่นส่วนใหญ่ของเรา ไม่แข็งแกร่งพอที่จะแย่งชิงทรัพยากรจากปลานิลได้ ในความเป็นจริง! ทรัพยากรในน้ำมีจำกัด แถมยังน้อยลงเรื่อยๆ ในอนาคต! ไม่เพียงแค่ปลาท้องถิ่นจะหายไปอีกหลายชนิด แม้แต่ปลานิลในธรรมชาติก็น้อยลงเช่นกัน
นั้นเพราะสุดท้ายพวกมันก็ไม่มีอะไรกิน แล้วประชากรปลาก็จะลดลงไปจนถึงจุดสมดุล ไม่ว่าคุณจะปล่อยปลาเพิ่มลงไปแค่ไหนมันก็หายไปอยู่ดี …แต่ถึงอย่างงั้นก็คงต้องปล่อยปลาท้องถิ่นลงไปเรื่อยๆ เพราะอย่างน้อยก็ยังพอที่จะช่วยรักษาพันธุ์ปลาเอาไว้ได้บ้าง
