ปลาที่ดูน่าเกลียดตัวนี้ ความจริงแล้วมันเป็นปลาที่ “ยอดเยี่ยม” แม้แต่ในเชิงระบบนิเวศ มันเป็นหนึ่งในทีมทำความสะอาดมหาสมุทรที่มีประสิทธิภาพ และมันมีหน้าตาแบบนี้มากว่า 300 ล้านปีแล้ว สิ่งที่มนุษย์รู้มากที่สุดเกี่ยวกับแฮ็กฟิชคือมันสร้างเมือกได้เยอะมากๆ
แฮ็กฟิชคืออะไร?
แฮ็กฟิช (Hagfishes) เป็นปลาที่มีรูปร่างคล้ายปลาไหล บางครั้งจึงถูกเรียกว่า “ปลาไหลเมือก” แต่มันไม่ใช่ปลาไหลและไม่ใช่สัตว์เลื้อยคลานเช่นกัน มันเป็นปลาที่จัดให้อยู่ในกลุ่มพิเศษที่เรียกว่า “Cyclostomes” หรือก็คือปลาที่ไม่มีกราม
แฮ็กฟิชมี 76 สายพันธุ์ทั่วโลก ทั้งหมดอาศัยอยู่ในทะเล พบพวกมันได้ตั้งแต่ระดับน้ำตื้นจนถึง 1,700 เมตร โดยชนิดที่ใหญ่ที่สุดคือ Eptatretus goliath ได้รับการบันทึกไว้ว่ามีความยาวมากกว่าหนึ่งเมตร และชนิดที่มีขนาดเล็กอาจมีขนาดเพียงไม่กี่เซนติเมตร
แม้พวกมันจะมีจุดตาที่สามารถตรวจจับแสงได้ แต่พวกไม่ถือว่ามีดวงตา มันหาเหยื่อหรือหาทางไปรอบๆ โดยการใช้บาร์เบลคู่ มันเป็นส่วนที่ยื่นออกมาคล้ายหนวด สิ่งนี้ไวต่อแสงอัลตร้าไวโอเลต และยังมีประสาทสัมผัสในการดมกลิ่นที่เหลือเชื่อ “สมองของแฮกฟิชส่วนใหญ่ทุ่มเทให้กับการตรวจจับกลิ่น”
ปลาที่มีกระดูกสันหลังโบราณ
ความประหลาดอีกอย่างของแฮ็กฟิชคือ มันถูกนับให้เป็น “สัตว์มีกระดูกสันหลัง” แต่พวกมันสร้างปัญหาให้กับนักอนุกรมวิธาน เพราะสัตว์มีกระดูกสันหลังจะถูกกำหนดให้เป็นสัตว์ที่มี “ไขสันหลังล้อมรอบด้วยกระดูกสันหลัง” แต่แฮ็กฟิชไม่มีกระดูกแบบนั้น
การกินที่พิเศษของแฮ็กฟิช
ปกติแล้วแฮ็กฟิชถือเป็นสัตว์กินซาก มันจะกินสัตว์ที่ตายและจมลงสู่พื้นมหาสมุทร และเป็นที่รู้จักกันดีในฐานะสัตว์ที่กินของเน่า อย่างไรก็ตาม มีการบันทึกกรณีที่ปลาแฮ็กฟิชกำลังกินปลาที่มีชีวิตหรือสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลัง
วิธีกินของมันน่ากลัว เพราะมันจะขุดหลุมเพื่อเข้าไปในตัวของสิ่งที่มันจะกิน จากนั้นจะค่อยๆ กินจากภายในจนออกมาภายนอก แม้พวกมันจะไม่มีกราม แต่มันมีแผ่นที่คล้ายฟันติดอยู่สองแผ่น สิ่งนี้สามารถหนีบเข้าด้วยกันเพื่อฉีกเหยื่อได้
แต่ถึงแม้มันจะไม่มีอะไรกิน แต่รู้หรือไม่ว่าเจ้าสัตว์ตัวนี้ สามารถดูดซึมอาหารจากน้ำทะเลผ่านผิวหนังของมันได้ และหากจำเป็นมันไม่ต้องกินอะไรเลยได้นานหลายเดือน
ความลับของ “เมือก”
“เมือก” ของแฮ็กฟิชเป็นอะไรที่พิเศษ และเหลือเชื่อสุดๆ มีหลายคนสงสัยว่ามันสร้างเมือกได้มากแค่ไหน? ..ความจริง “พวกมันสามารถผลิตน้ำเมือกได้เกือบเต็มถังแทบจะในทันทีที่มันต้องการ”
พวกมันทำได้ยังไง? หลังจากที่นักวิจัยจับมันไปทดลองก็ได้คำตอบดังนี้
น้ำเมือกของแฮ็กฟิช มีส่วนประกอบหลัก 3 ส่วนคือ “น้ำทะเล เมือก และเส้นใย” จากข้อมูลแสดงว่าเมือกของแฮ็กฟิชเป็นน้ำทะเลมากถึง 99.99% เป็นเมือก 0.0015% และเส้นใย 0.002%
สำหรับแฮ็กฟิชขนาด 60 กรัม ประมาณ 2.2 กรัมคือเมือก อีก 73 มิลลิกรัมของแฮ็กฟิชคือเส้นใยและส่วนที่เหลือเป็นน้ำ “ทำไมพวกมันมีเมือกน้อย ถึงสร้างเมือกที่น่าเหลือเชื่อนี้ได้?”
ความลับของมันคือประสิทธิภาพของ “เส้นใย” ที่มีอยู่น้อยนิดในตัวของมัน สิ่งนี้จะผสมน้ำได้เร็วจนเหลือเชื่อ และมันยังขยายตัวได้ชนิดที่เรียกว่า “ไม่น่าจะเป็นไปไม่ได้”
เส้นใย ถือเป็นหัวใจสำคัญของกระบวนการในการเปลี่ยนน้ำให้เป็นเมือก โดยปกติแล้ว “เส้นใยจะยาวประมาณ 10-17 ซม.” และกว้างประมาณ 1% ของเส้นผมมนุษย์ แต่เมื่อเส้นใยถูกขับออกจากตัวและผสมกับน้ำเส้นใยแต่ละเส้นจะคลี่และขยายตัว 10,000 เท่าภายในเสี้ยววินาที
จากนั้นมันจะทำหน้าที่เหมือนเส้นใยที่กระจายออกไปในน้ำและพันกัน สร้างเครือข่ายที่ทำงานร่วมกับเมือกเพื่อดักจับน้ำ ก่อตัวเป็นเมือกที่มีโครงสร้างพิเศษ โดยมันทำหน้าที่เหมือนตะแกรงละเอียดที่ทำให้น้ำช้าลงแทนที่จะทำให้เป็นเจลที่เป็นเนื้อเดียวกัน
หากมองจากภายนอก จะคิดว่าเมือกของแฮ็กฟิชมีความเข้มข้นสูง แต่ความจริงแล้ว เมือกของมัน “เจือจางกว่าเมือกของสัตว์อื่นมาก” แต่เพราะความเข้มข้นของเมือกต่ำ ก็หมายความว่าโดยรวมแล้วแฮ็กฟิช สามารถสร้างน้ำเมือกได้เท่ากับ 400 เท่าของน้ำหนักตัวมันเอง อย่างปลาแฮ็กฟิชแปซิฟิก ( Eptatretus stoutii ) หนึ่งตัวสามารถผลิตเมือกได้ประมาณ 24 ลิตร!
มันจะตายเพราะเมือกของตัวเองหรือไม่? แน่นอนมันจะ “ตาย” หากติดอยู่ในเมือกนานเกินไป แต่พวกมันมีวิธีเอาเมือกออกจากตัวด้วยการผูกตัวเองเป็นปมแล้วขยับตัวขัดถูตัวเองให้สะอาดได้
มี 4 สิ่งน่ารู้ของแฮ็กฟิช
- เมือกของแฮ็กฟิชไม่เหนียว แต่มันนุ่มอย่างเหลือเชื่อ เคยถูกอธิบายว่า นุ่มกว่าเยลลี่ถึง 100,000 เท่า
- แฮ็กฟิชสามารถผูกตัวเองเป็นปมได้
- คนเกาหลีกินแฮ็กฟิช ปีละ 5 ล้านปอนด์
- กองทัพเรือสหรัฐฯ สร้างอาวุธจากเมือกแฮ็กฟิช โดยการสังเคราะห์มันขึ้นมา มันถูกใช้เพื่อหยุดเรือข้าศึก ด้วยการยิงเมือกไปที่ใบพัดจนเกิดการอุดตัน
และนี่คือความพิเศษของเจ้าแฮ็กฟิช ปลาหน้าตาประหลาด ออกไปทางน่าเกลียด คงต้องบอกว่ามันเป็นปลาที่พิเศษซะจนนักวิทยาศาสตร์ทั่วโลกมองหาวิธีการใช้เมือกของแฮ็กฟิชในชีวิตประจำวันให้มากขึ้น ต่อไปเราอาจจะได้เห็นอะไรใหม่ๆ จากสิ่งนี้ก็ได้
