เอนเซท (Ensete) และ กล้วย (Bananas) ต่างกันหรือไม่?
ก่อนจะไปพูดถึง เอนเซท หรือ กล้วยปลอม ขออธิบายถึงความแตกต่างเล็กๆ น้อยๆ ระหว่าง เอนเซทกับกล้วยซะหน่อย ความแตกต่างแรกคือสกุลของทั้งสองต่างกัน โดย เอนเซท จะอยู่ในสกุล เอนเซท (Ensete) ขณะที่ กล้วย จะอยู่ในสกุล มูซา (Musa) แต่ถึงอย่างงั้นทั้งคู่ก็อยู่ในวงศ์เดียวกัน ซึ่งก็คือ วงศ์กล้วย หรือ Musaceae และหากให้บอกความแต่งต่างอื่นของพวกมันก็จะเป็นดังนี้
ความเหมือนคือ ทั้งสองถือเป็นพืชยืนต้นล้มลุก ที่เติบโตในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ทั้งสองมีใบขนาดใหญ่ใช้ประกอบอาหารหรือเป็นวัสดุห่อ
ในเรื่องความแตกต่าง ก็ถือว่ามีอยู่หลายอย่าง เช่น กล้วยจะปลูกเพื่อต้องการผลไม้เป็นหลัก ใช้กินสดหรือแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ เช่น กล้วยตาก กล้วยทอด ในทางกลับกัน เอนเซท จะปลูกเพื่อเอารากหรือลำต้นที่เป็นแป้ง ซึ่งเป็นอาหารหลักในเอธิโอเปียและบางส่วนของแอฟริกาตะวันออก ส่วนผลของมันไม่เหมาะที่จะเอามากิน ในด้านคุณค่าทางโภชนาการของเอนเซทนั้นสูงกว่ากล้วยมาก เนื่องจากเป็นแหล่งคาร์โบไฮเดรต เส้นใย และแร่ธาตุ
ที่พูดมาทั้งหมด หากไม่ใช่คนที่รู้จักกล้วยและเอนเซทดีพอสมควร ก็ยากที่จะบอกได้ว่านี่คือต้นเอนเซท คนส่วนใหญ่จะต้องคิดว่ามันคือกล้วยป่า แต่หากมองดูที่ลำต้นของเอนเซท จะเห็นว่ามีโค่นที่ใหญ่มาก และยังมีใบใหญ่ที่ตั้งขึ้นมากกว่ากล้วยทั่วไป
เอนเซท คืออะไร?
เอนเซทไม่ใช่ต้นไม้แต่เป็นพืชยืนต้นล้มลุก มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า เอนเซท เวนไตรโคซัม (Ensete ventricosum) ปัจจุบันเป็นแหล่งอาหารที่สำคัญมากของผู้คนมากกว่า 20 ล้านคน โดยเอนเซทสูงได้ถึง 6 เมตร มีรายงานพบสูงที่สุดถึง 13 เมตร มีใบยาว 5 เมตร กว้าง 1 เมตร
ส่วนโคนต้นจนถึงรากถือเป็นแหล่งอาหารสำคัญ ในขณะที่ผลถือว่ากินไม่ได้ เนื่องจากจืดไม่มีรสชาติ มีเมล็ดที่แข็งสีดำ กลม หลังออกดอกและผลเอนเซทก็จะตาย
โดยเอนเซทที่มีอายุ 4 – 5 ปี แค่รากเพียงอย่างเดียวก็เปลี่ยนเป็นวัตถุดิบที่เป็นแป้งได้ประมาณ 40 กิโลกรัม แต่เพราะต้องใช้เวลาปลูกจนถึงเวลาเก็บเกี่ยวเป็นเวลานาน การปลูกจึงต้องถูกสับเปลี่ยนไปเรื่อยๆ เพื่อให้แน่ใจว่า จะสามารถเก็บเกี่ยวเอนเซทได้ตลอดทั้งปี ทั้งนี้เอนเซทในป่าจะขยายพันธุ์โดยเมล็ด ในขณะที่เอนเซทที่ปลูกโดยมนุษย์จะขยายพันธุ์โดยใช้หน่อ
คุณค่าทางโภชนาการของเอนเซทนั้นสูงมาก มีคาร์โบไฮเดรตและเส้นใยจำนวนมาก ซึ่งจะดีต่อการย่อยอาหารและสามารถลดความเสี่ยงของโรคบางชนิด เช่นโรคหัวใจ มะเร็งลำไส้ โดยเฉพาะเส้นใยของเอนเซท ยังช่วยลดความเสี่ยงของการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจ โรคหลอดเลือดสมอง ความดันโลหิตสูง เบาหวาน โรคอ้วน และความผิดปกติของระบบทางเดินอาหารบางอย่าง
นอกจากคาร์โบไฮเดรตและเส้นใย เอนเซทยังประกอบไปด้วย แร่ธาตุ เช่น แคลเซียม โพแทสเซียม และสังกะสี แต่ก็ไม่ถือว่าโดดเด่นเมื่อเทียบกับพืชชนิดอื่น อย่างไรก็ตาม มันก็เต็มไปด้วยกรดอะมิโนที่จำเป็น เช่น ไลซีนและลิวซีน
ความสำคัญในอนาคต
ในตอนนี้เอนเซทมีความสำคัญต่อชาวเอธิโอเปียเป็นอย่างมาก คนท้องถิ่นใช้ทำโจ๊กและขนมปังมานานหลายศตวรรษ นักวิทยาศาสตร์เชื่อว่าเอนเซทเป็นพืชที่มีความยืดหยุ่นสูง ต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ มันจึงสามารถเป็นเสบียงอาหารแก่ผู้คนกว่า 100 ล้านคน และจะเพิ่มความมั่นคงด้านอาหารให้กับโลกได้
ตามรายงานของคณะกรรมการว่าด้วยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ในช่วง 20 ปีข้างหน้า พวกเขาคาดว่าอุณหภูมิโลกจะสูงขึ้นอย่างน้อย 1.5 องศาเซลเซียส …เมื่ออุณหภูมิเพิ่มขึ้น ผลผลิตของพืชผลที่สำคัญที่สุดของโลก ซึ่งเลี้ยงดูประชากรโลกกว่า 66% จะลดลง ตัวอย่างเช่น ผลผลิตข้าวโพดอาจลดลง 24% ในช่วงต้นปี พ.ศ. 2573 (2030)
เอนเซทจะออกผลครั้งเดียวในวงจรชีวิต 10 ปี เป็นที่รู้จักกันในชื่อกล้วยเอธิโอเปีย หรือกล้วยปลอม มันเป็นพืชที่มีการปลูกกันอย่างแพร่หลาย โดยเฉพาะทางตอนใต้และทางตะวันตกเฉียงใต้ของเอธิโอเปีย ถือเป็นวัตถุดิบหลักดั้งเดิมของประชากรประมาณ 20 ล้านคน มันคือพืชเอนกประสงค์ของพื้นที่แถบนั้น โดยเอนเซท ถูกใช้เป็นอาหารคนและสัตว์ ทำเสื้อผ้าและเสื่อ และยังใช้สร้างที่อยู่อาศัยได้อีกด้วย
อย่างไรก็ตาม เอนเซทต่างจากกล้วยที่ปลูกกันอย่างแพร่หลายที่จะกินผล ชาวเอธิโอเปียไม่สนใจผลของเอนเซท เพราะมันไม่เหมาะที่จะใช้กิน แต่พวกเขาใช้ลำต้นและรากที่เป็นแป้งมาทำอาหาร มันใช้ทำโจ๊กและขนมปังได้ดีมาก
มีข้อมูลสนับสนุนหลายประการ ที่เอนเซทอาจช่วยเพิ่มความมั่นคงด้านอาหารให้กับมนุษย์ได้ นั้นเพราะมันเติบโตในสภาพแวดล้อมที่หลากหลาย ค่อนข้างทนแล้ง ใช้พื้นที่เพาะปลูกน้อย และยังสามารถเก็บเกี่ยวได้ทุกช่วงเวลาของปี ที่สำคัญยังช่วยรักษาเสถียรภาพของดินให้มีคุณภาพดีอยู่เสมอ ด้วยคุณสมบัติที่น่าดึงดูดเหล่านี้ทำให้ได้รับฉายาว่า “ต้นไม้ต้านความหิว” …ซึ่งต่อไปมันจะเป็นพืชที่สำคัญมากขึ้นเรื่อยๆ
เคยสงสัยหรือไม่? ทำไมผลกล้วยจึงโค้งงอขึ้นบน
เหตุที่ผลกล้วยไม่โตเป็นเส้นตรงแต่เป็นเส้นโค้ง ก็เพราะจะช่วยให้มันสามารถรับแสงแดดได้ดี กล้วยต้องผ่านกระบวนการที่เรียกว่า การเคลื่อนไหวหนีแรงโน้มถ่วงโลก (negative geotropism) …ความหมายก็คือ กล้วยจะเติบโตออกห่างจากพื้นดิน แทนที่จะเติบโตเข้าหาดินเหมือนพืชส่วนใหญ่ ด้วยเหตุนี้จึงเรียกว่าการเคลื่อนไหวหนีแรงโน้มถ่วงโลก
แม้ว่ากล้วยจะแพร่หลายบนชั้นวางของทั่วโลก แต่มันเป็นพืชที่มาจากป่าฝน หรืออย่างน้อยก็ในสถานที่ที่สามารถจำลองสภาพแวดล้อมดังกล่าวได้ ป่าที่มีใบไม้จำนวนมาก และใบกล้วยก็ใหญ่มากด้วย กล้วยต้องพยายามหาทางรับแสงแดดให้กับกลับตัวเอง เนื่องจากเครือกล้วยจะห้อยลง ..ผลกล้วยจึงต้องโค้งขึ้นบนนั้นเอง
สุดท้าย ทำไมผลกล้วยจึงไม่เป็นเส้นตรง..? นั้นก็เป็นเหตุผลของแรงดึงดูดเช่นกัน เพื่อให้รับแสงได้มาก ผลกล้วยจึงพยายามที่จะโค้งขึ้นด้านบน แต่ระหว่างนั้น แรงดึงดูดก็พยายามดึงมันลงมาเช่นกัน สุดท้ายกล้วยจึงวิวัฒนาการผลให้เป็นเส้นโค้งอย่างที่เห็น
